Η πολιτική στήριξη και το παιχνίδι των κερδοσκόπωνΤΟΥ Μ. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ
Καθώς οι οικονομίες προσπαθούν να εξέλθουν από τη μεγαλύτερη μεταπολεμική κρίση, το «ελληνικό πρόβλημα» προκάλεσε νευρικότητα στους επενδυτές, με αποτέλεσμα ένα μεγαλύτερο ασφάλιστρο «πολιτικού» κινδύνου να τιμολογείται πλέον από τις αγορές.
Στο νέο περιβάλλον που διαμορφώνεται, πάντως, στη μετά την κρίση εποχή, η πολιτική, όπως υποστηρίζουν κορυφαίοι οικονομολόγοι, θα διαδραματίζει πλέον μεγαλύτερο ρόλο σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν στις αγορές, κάτι που καθιστά τους επενδυτές μάλλον ανήσυχους, έως ότου τουλάχιστον να γίνουν πιο διακριτοί οι «νέοι κανόνες του παιχνιδιού».
Η ελληνική κρίση, εξάλλου, αποκάλυψε μία ουσιαστική αδυναμία της ευρωζώνης, η οποία φέρει την κληρονομιά της συμβατικής οικονομικής σκέψης της προ κρίσης εποχής, αλλά έδειξε παράλληλα πως οι μεγάλες οικονομίες της ζώνης του ευρώ δεν ήταν διατεθειμένες να επιτρέψουν στις περιφερειακές χώρες-μέλη να απειλήσουν το οικοδόμημα του κοινού νομίσματος.
Αν, τελικά, το πακέτο στήριξης της Ελλάδας είναι αρκετά μεγάλο, θα μπορούσε να αποδειχθεί επαρκές για να αποκλιμακωθούν οι πιέσεις τόσο στη χώρα μας όσο και στον ευρωπαϊκό Νότο. Ωστόσο, αν το πακέτο δεν πείσει με το μέγεθος ή το χρονοδιάγραμμά του, ή εάν η ελληνική κυβέρνηση δείξει ότι δεν είναι ικανή να εκπληρώσει τις προϋποθέσεις που τίθενται, τότε οι πιέσεις ίσως επιμείνουν, υποστηρίζουν αναλυτές της αγοράς.
Οπως εξάλλου αναφερόταν, το τελευταίο που χρειαζόταν η Ευρώπη είναι ένα ελληνικό έμφραγμα που θα απειλούσε να βυθίσει σε γενικευμένη κρίση τη Γηραιά Ηπειρο. Ο οικονομικός αντίκτυπος για το ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα από μία ελληνική κατάρρευση δεν θα ήταν αμελητέος, καθώς οι ευρωπαϊκές τράπεζες έχουν ένα συνολικό άνοιγμα σε ελληνικά κρατικά και εταιρικά ομόλογα που ξεπερνά σήμερα τα 300 δισ. ευρώ, με τις γαλλικές, τις ελβετικές και τις γερμανικές να εμφανίζουν τη μεγαλύτερη έκθεση εν αντιθέσει με τις ελληνικές, η συνολική έκθεση των οποίων υπολογίζεται γύρω στα 30 δισ. ευρώ.
Κορυφαίοι οικονομολόγοι, λοιπόν, υποστηρίζουν πως κάτι νέο δημιουργείται μετά την τελευταία κρίση που βίωσε ο κόσμος, η οποία είχε ως κύριο χαρακτηριστικό τον υπερβολικό δανεισμό από χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς και ορισμένους τομείς του επιχειρηματικού και του δημόσιου τομέα. Ο δανεισμός αυτός δημιούργησε εξάλλου παντού «φούσκες» (στη στέγαση, στις υποθήκες κατοικιών, στις μετοχές, στα ομόλογα, στις πιστώσεις, στα προϊόντα, στα ιδιωτικά και δημόσια αμοιβαία κεφάλαια κ.τ.λ.).
Η ΜΟΧΛΕΥΣΗΕτσι δεν είναι να απορεί κάποιος, που, ενώ τα τελευταία 60 χρόνια ο μέσος παγκόσμιος δείκτης μόχλευσης, δηλαδή ο παγκόσμιος δανεισμός ως προς το παγκόσμιο ΑΕΠ, κυμαινόταν κοντά στο 18, τον Αύγουστο του 2007 βρέθηκε κοντά στα 60 (σήμερα κυμαίνεται γύρω στο 25), καθώς στα παράγωγα «παίζονταν» 500 τρισ. δολάρια (σχεδόν 10 φορές το παγκόσμιο ΑΕΠ), ενώ και η αγορά αντιστάθμισης πιστωτικού κινδύνου (Credit Default Swaps) ξεπέρασε τα 54 τρισ. δολάρια (σχεδόν μία φορά το παγκόσμιο ΑΕΠ).
Εύλογα κάποια στιγμή άρχισαν όλες οι «φούσκες» να σκάνε ταυτοχρόνως, με αποτέλεσμα να έχουμε σήμερα τη μεγαλύτερη προσπάθεια μείωσης της μόχλευσης του κτηματομεσιτικού και οικονομικού τομέα από τον καιρό του κραχ του 1929, ενώ ένα νέο επενδυτικό σκηνικό δείχνει να διαμορφώνεται σταδιακά.
Ενώ π.χ. οι αποκαλούμενες και «δυνάμεις της αγοράς» έδειχναν να κυριαρχούν, περιορίζοντας ως έναν βαθμό τις δυνατότητες αντίδρασης των κυβερνήσεων, σήμερα η κρίση δείχνει να επαναφέρει τον όρο της «πολιτικής οικονομίας» στο προσκήνιο.
Πριν από την κρίση, οι κεντρικοί τραπεζίτες έδιναν έμφαση στη σταθερότητα των τιμών, τα επιτόκια ανέβαιναν ή υποχωρούσαν ανάλογα με το πώς κινείτο αντίστοιχα ο πληθωρισμός, ενώ η αγωνία των υπουργών Οικονομικών ήταν το πώς θα δανειστούν τα λιγότερα, ώστε να παραμείνουν χαμηλά τα μακροπρόθεσμα επιτόκια, επιτρέποντας έτσι την έκρηξη του ιδιωτικού τομέα.
Αυτοί ήταν οι απλοί κανόνες, που αγαπήθηκαν από τους επενδυτές, καθώς «γνώριζαν» τι περίπου θα ακολουθήσει. Τώρα οι «κανόνες του παιχνιδιού» δείχνουν σταδιακά να διαφοροποιούνται, καθώς η πολιτική αποκτά όλο και μεγαλύτερη αξία. Ετσι, οι επενδυτές δεν φαίνονται πλέον ικανοί να προβούν σε ικανοποιητικές προβλέψεις, επειδή στο μέλλον η πολιτική θα παίζει σημαντικότερο ρόλο, περιορίζοντας τον μέχρι σήμερα καταλυτικό ρόλο των αγορών.
Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑΤο παραπάνω αποδείχτηκε περίτρανα, όπως υποστηρίζεται, το τελευταίο διάστημα και στην αποκαλούμενη από τους διεθνείς επενδυτές και ως «η νέα ελληνική τραγωδία». Η χώρα μας στερείτο τα βασικά όπλα που έχουν τα μικρά κράτη ιστορικά, ώστε να πολεμήσουν μία κρίση χρέους. Εκχωρώντας τη νομισματική της πολιτική στην ΕΚΤ, δεν έχει σχεδόν κανέναν έλεγχο της συναλλαγματικής ισοτιμίας, των επιτοκίων ή της προσφοράς χρήματος. Από πολλές απόψεις, η δυναμική του χρέους της μοιάζει περισσότερο με τις δυνατότητες που έχουν οι ομοσπονδιακές πολιτείες των ΗΠΑ παρά με αυτές ενός κυρίαρχου κράτους.
Η Καλιφόρνια, π.χ., έχει επίσης τεράστια δημοσιονομικά προβλήματα, αλλά οι επενδυτές δεν την αντιμετώπισαν όπως την Ελλάδα. Ο λόγος είναι απλός. Η Καλιφόρνια είναι μέρος μιας μεγαλύτερης πολιτικής οντότητας αυτής των ΗΠΑ. Κανένας δεν «βλέπει» χρεοκοπία της Καλιφόρνιας, καθώς κάτι τέτοιο δεν θα το επέτρεπαν οι ΗΠΑ.
Βέβαια, ακριβώς πάνω σε αυτήν τη διαπίστωση, ορισμένοι αναλυτές προχωρούσαν σε μία κάπως διαφορετική προσέγγιση του θέματος: Τα κοινά τους σημεία, υποστήριζαν, είναι ότι αφενός αντιμετωπίζουν τεράστια δημοσιονομικά προβλήματα και αφετέρου μπορούν να «εκδώσουν» νέο χρήμα, ενώ η τεράστια διαφορά τους έγκειται στο ότι αν οι ΗΠΑ το επιλέξουν, μπορούν να αφήσουν την Καλιφόρνια να πτωχεύσει, την ώρα που η ευρωζώνη δεν μπορεί να επιτρέψει κάτι τέτοιο για την Ελλάδα. Η μία περίπτωση μπορεί να είναι ένα «χάπι εντ τύπου Χόλιγουντ», ενώ η άλλη πρόκειται για μια πραγματική «ελληνική τραγωδία».
Η περίπτωση της χώρας μας θεωρήθηκε από τις αγορές πιο προβληματική, καθώς, όπως υποστηρίζεται, η Ελλάδα μπορεί να είναι μέλος της ευρωζώνης, αλλά η ευρωζώνη δεν είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες. Μπορεί να έχει κοινή νομισματική πολιτική με τους εταίρους της, όχι όμως και κοινή δημοσιονομική πολιτική. Ετσι εάν π.χ. η Καλιφόρνια αντιμετωπίσει μία κρίση, οι αγορές θα υποθέσουν ότι ή η Πολιτεία θα οδηγηθεί σε μία βίαιη δημοσιονομική προσαρμογή ή ότι η Ουάσινγκτον θα τη διασώσει.
Ελάχιστοι μάλλον θα στοιχηματίσουν στην περίπτωση της χρεοκοπίας της. Στην περίπτωση της Ελλάδας όμως, οι επενδυτές δεν ήταν και τόσο σίγουροι. Μπορεί η ρήση «όλοι για έναν και ένας για όλους» να θεωρείται ότι μπορεί να λειτουργήσει στις ΗΠΑ, στην ευρωζώνη όμως, δεν έχει ακόμη δοκιμαστεί.
Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΚάτι τέτοιο επιχειρείται βέβαια σήμερα, καθώς άμα τι άλλο, το «ελληνικό πρόβλημα» αποκάλυψε μία ουσιαστική αδυναμία της ευρωζώνης, η οποία φέρει την κληρονομιά της συμβατικής οικονομικής σκέψης της προ κρίσης εποχής. Τότε εξάλλου ήταν όλοι πεπεισμένοι πως ήταν δυνατό να αποσυνδεθεί η νομισματική από τη δημοσιονομική πολιτική.
Στη μετά την κρίση εποχή, πάντως, ορισμένες χώρες-μέλη της ευρωζώνης βρέθηκαν με σημαντικό έλλειμμα ανταγωνιστικότητας της οικονομίας τους, καθώς π.χ. οι αμοιβές αυξήθηκαν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με την παραγωγικότητα.
Καθώς ο στόχος για τον πληθωρισμό στη ζώνη του ευρώ παραμένει χαμηλός, τα πιο αδύναμα μέλη για να μπορέσουν να βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητά τους δεν έχουν άλλη επιλογή από την πραγματική μείωση των μισθών. Ορισμένοι οικονομολόγοι ανέφεραν πως στην ουσία μιλάμε για μία «εσωτερική υποτίμηση», μία εξέλιξη, η οποία ως έναν βαθμό πήρε «σάρκα και οστά» στην Ιρλανδία και επιχειρείται έμμεσα και στην Ελλάδα.
Ωστόσο, οι χαμηλότερες αμοιβές και τιμές ενέχουν τον κίνδυνο να οδηγήσουν σε χαμηλότερα του αναμενόμενου φορολογικά έσοδα και μεγαλύτερο του αναμενόμενου δημοσιονομικό έλλειμμα και ίσως υψηλότερο κόστος δανεισμού και άρα μεγαλύτερο κίνδυνο χρεοκοπίας.
Ο φόβος μίας μακροχρόνιας ύφεσης σε τέτοιες περιπτώσεις δεν μπορεί να αποκλειστεί, όπως φυσικά και μία περίοδος κοινωνικής αναταραχής και πολιτικής ανησυχίας. Αυτό σημαίνει πως πέρα από τη σκληρή δημοσιονομική προσαρμογή μία ευρωπαϊκή στήριξη αποτελούσε μονόδρομο, ώστε η χώρα μας να μην οδηγηθεί σε έναν φαύλο κύκλο οικονομικής ύφεσης.
ΜΙΑ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΚορυφαίοι οικονομολόγοι διατύπωσαν την άποψη πως ίσως προσθετικά θα μπορούσε η ΕΚΤ να παρεκκλίνει του στόχου του 2% για τον πληθωρισμό, ώστε να διευκολυνθούν οι πιο αδύναμες οικονομίες να προχωρήσουν πιο εύκολα σε περικοπές δαπανών σε όρους μετρητών.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι κεντρικοί τραπεζίτες στη Φρανκφούρτη αισθάνονται νευρικοί. Μία βραχυπρόθεσμη επίλυση των προβλημάτων της Ελλάδας ίσως να μην μπορεί να καλύψει τις αδυναμίες του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Καθώς δε, τα τελευταία 60 χρόνια ευρωπαϊκής ιστορίας συντείνουν στην άποψη ότι η πολιτική ενοποίηση είναι μάλλον ακόμη πολύ μακριά, ο κίνδυνος των μελλοντικών οικονομικών κρίσεων στην ζώνη του ευρώ δεν έχουν εκλείψει.
Ενώ πάντως οι αγορές διεθνώς επιβαρύνθηκαν από την αυστηρότερη νομισματική πολιτική της Κίνας, το χρέος της Ελλάδας και τις εξελίξεις στις ΗΠΑ αναφορικά με το πολιτικό πεδίο και την εποπτεία των τραπεζών, το περιβάλλον για τις μετοχές παραμένει υποστηρικτικό, καθώς τα εταιρικά κέρδη βελτιώνονται από τον περιορισμό των εξόδων, τη μέτρια αύξηση των πωλήσεων που δημιουργούν ταμειακές ροές και τη βελτίωση των περιθωρίων κέρδους.
Κατά τη διάρκεια περιόδων, επίσης, κατά τις οποίες η νομισματική πολιτική είναι (ή αναμένεται να γίνει) αυστηρότερη, η πρωτοπορία ως προς την απόδοση διαχέεται από τους κυκλικούς προς τους πιο αμυντικούς κλάδους, αλλά καθώς η κρίση χρέους ξεπερνά πλέον τα στενά όρια της Ελλάδας και πλήττει όλες τις χώρες που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα, ίσως τα επιτόκια να παραμείνουν μεγαλύτερο διάστημα χαμηλά σε σχέση με αυτό που προεξοφλούν οι αγορές.
Για ορισμένους αναλυτές, η πορεία των κερδών θα αποτελέσει την κινητήρια δύναμη των μετοχικών αγορών για το 2010 και θα αντισταθμίσει την αναμενόμενη υποχώρηση της αναλογίας τιμής προς κέρδη. Αλλωστε, οι περίοδοι που χαρακτηρίζονται από αυστηρότερες πολιτικές συμβαδίζουν και με χαμηλότερους δείκτες P/E. Ωστόσο, συνολικά οι εξελίξεις στο μακροοικονομικό σκηνικό είναι αυτές που θα επηρεάσουν καταλυτικά την πορεία των μετοχών.
Κέρδος 14/2/2010 07:15
